11 TMC TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI
1. TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1896)

Tanzimat Fermanı ile beraber edebiyatımızda da batıya yönelme başlamıştır. 1860 yılında Tercüman-ı Ahvâl gazetesinin yayımlanmaya başlaması, Tanzimat edebiyatının da başlangıcı sayılmaktadır. Bu dönemde batı edebiyatlarından yeni tür ve şekiller alınmıştır. Edebiyatımızda birçok yenilik olmuştur:

1) ROMAN ve HİKAYE
*Türk edebiyatı ilk olarak 1859’da roman türüyle karşılaşır. İlk roman çevirisini Yusuf Kâmil Paşa yapar. Fenelon’dan ‘Telemak’ (Telemaque) adlı romanı tercüme eder.
*İlk yerli roman ise Şemsettin Sami’nin 1872’de yazdığı Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat adlı eserdir.
*Bu dönemde ilk hikâye Ahmet Mithat Efendi’nin yazdığı ‘Letaif-i Rivayet’ adlı eseridir.

2) TİYATRO

Yayınlanan ilk tiyatro eseri, Şinasi’nin ‘Şair Evlenmesi’ adlı, iki perdelik, komedi türündeki oyunudur. Eserde görücü usulü ile yapılan evlilikler eleştirilmiştir. Şinasi, oyununda meddah geleneğinden de yararlanmıştır.

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU
A)Karagöz
Kukla oyunudur, eğlendirme amacı taşır.
Ana karakterler, Karagöz ile Hacivat’tır. Karagöz, cahil, okumamış birini temsil eder. Hacivat ise bilgili geçinen biridir, Karagöz’le sürekli tartışırlar. Oyun, ikisi arasında geçen diyaloglara dayanır.
Kuklayı oynatan kişi bütün konuşmaları tek başına yapar.
B)Ortaoyunu
Pişekar, Kavuklu, Zenne gibi tiplerin şehir meydanlarında oynadıkları güldürü amaçlı seyirlik oyundur.
Metinsiz ve suflörsüz oynanan bir oyundur.
C)Meddah
Tek kişilik bir oyundur.
Meddah, canlandırdığı tipleri kendi lehçesiyle taklit eder.

3)GAZETE
*İlk gazete 1831 yılında çıkarılan Takvim-i Vekayi’dir. Bu, resmî bir gazetedir.
*Ceride-i Havadis, yarı resmî bir gazete olarak 1840’ta İngiliz William Churchill tarafından çıkarılmıştır.
*İlk edebî ve özel gazete ise 1860 yılında Şinasî ve Âgâh Efendi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval’dir.
*Daha sonra Şinasî tek başına 1862’de Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkarmaya başlar.
*Bu gazetelerin dışında Muhbir (1866), Hürriyet (1867), Basiret (1869), İbret (1871), Devir (1872), Bedir (1872) gibi gazeteler de bu dönemde çıkarılmıştır.
A. TANZİMAT EDEBİYATI BİRİNCİ DÖNEM (1860-1876 arası)
1860-1876 yılları arasında Tanzimat edebiyatının birinci dönem temsilcileri arasında Şinasi, Ziya Paşa, Namik Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa yer alır.

Tanzimat edebiyatı 1. dönemin özellikleri:
“Sanat toplum içindir.” görüşü benimsenmiştir.
Fransız edebiyatı ve romantizmden etkilenmişlerdir.
Batı edebiyatından tiyatro, roman, hikaye, makale ve eleştiri gibi batıdan alınan türler bu dönemde edebiyatımıza girmiştir.
Noktalama işaretleri de ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.
Şinasi ile başlayan gazetecilik gelişir ve etkili bir iletişim aracı olur.
Bu dönem sanatçıları, edebiyatın yanında siyasetle de ilgilenmişlerdir.

Şiir:
Şiirde ‘toplum için sanat’ anlayışı güdülmüştür.
Şiirlerini düşüncelerini ortaya koymada bir araç olarak görmüşlerdir. Bu nedenle şiirde biçim ve estetik güzellik değil, içerik ön plandadır.
“Medeniyet, hak, adalet, kanun, reis-i cumhur, vatan, hürriyet” gibi yeni kavramlarla şiirin dili değişmeye başlar. Vatan ve hürriyet sevgisi gibi temalar ele alınır.
Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duygular işlenmiştir.
Dilde sadeleşmeyi, ölçüde heceyi savunmuşlar ancak uygulayamamışlardır. Çoğunlukla aruz kullanmışlardır.
Nazım birimi genellikle beyittir.

Roman:
Romanlar teknik bakımından oldukça zayıftır.
Zaman zaman olay akışı kesilerek okuyucuya bilgiler verilir.
Uzun tasvirlere ve beklenmedik tesadüflere sıkça yer verilir.
Kölelik ve cariyelik, cariyelik kurumunun kötülüğü, yanlış batılılaşma gibi konular romanlarda sıkça işlenmiştir.
Kişiler tek yanlı ele alınır. İyiler hep iyidir, kötüler hep kötüdür. İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
Konular günlük hayattan ya da tarihten alınabilir.

TANZİMAT EDEBİYATI 1. DÖNEM SANATÇILARI

ŞİNASİ (1826-1871)
Türk edebiyatında yeniliklerin öncüsüdür.
1860’ta Tercüman-ı Ahval (ilk özel gazete), 1862’de Tasvir-i Efkâr gazetelerini çıkarmıştır.
İlk makaleyi (Tercüman-ı Ahval mukaddimesi) yazmıştır..
Noktalama işaretlerini ilk defa kullanmıştır.
Konuşma dilini yazı diline dönüştürmüş, yalın ve açık bir anlatımla nesirlerinde düşüncelerini dile getirmiştir.
Şiirlerinde dili, nesirlerine oranla ağırdır.

Eserleri:
*Çeviri:La Fontaine’den Fablları tercüme etmiştir. Lamartin’den manzum çevirileri vardır. İlk şiir çevirilerini yapmıştır. Tercüme-i Manzume isimli eserinde tercümelerini toplamıştır.
Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler)
*Şiirler:
Müntehabat-ı Eşar
Divan-ı Şinasi
*Oyun:Batılı anlamda ilk tiyatro olan “Şair Evlenmesi”ni yazmıştır.
*Derlediği atasözlerini “Durub-ı Emsal-i Osmaniye” adlı kitapta toplamıştır.

ZİYA PAŞA (1829-1880)
Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan batı edebiyatına yönelmiştir.
Fikirleriyle yenilikçidir ancak eserlerinde divan şiiri geleneğini sürdürmüştür.
Terkib-i bent ve terci-i bentleriyle ünlüdür.
“Şiir ve İnşa” adlı makalesinde, asıl şiirimizin halk şiiri olduğunu söyleyen şair, yazı dilimizin de halkın konuştuğu dili temel almasını savunmuştur.
Harabat isimli divan şiiri antolojisinde ‘Şiir ve İnşa’ adlı makalesindeki düşüncelerin tam tersini savunur. (Eski biçimlerle yeni konuları işlemiştir.)
Sade dilden yana olan şair, eserlerinde ağır bir dil kullanmıştır.
Eserleri:
Şiirler:
Harabat: Divan Şiiri antolojisi.
Külliyat-i Ziya Paşa/Eş’ar-ı Ziya: Divan şiiri tarzındaki şiirleri (gazel,
kaside ve şarkılar)
Terkib-i Bent, Terci-i Bent
Zafername: Hiciv türünde bir kasidedir. Âlî Paşa’yı yermek için yazmıştır.
Mensur eserler: Rüya, Defter-i Âmal (Hatıraları.)

NAMIK KEMAL (1840-1888)
Vatan şairi olarak tanınır.
Şiirlerinde “hürriyet, vatan, kanun, hak, adalet” kavramlarını işlemiştir. (Hürriyet Kasidesi, Vatan Şarkısı…)
Bütün edebiyat türlerinde eserler vermiştir.
Ziya Paşa’nın Harabat’ına karşı Tahrib-i Harabat’ı yazarak eski şiir geleneğine olan tepkisini ortaya koymuştur.
Tiyatro, ona göre edebi bir okuldur. Celalettin Harzemşah adlı eserinin önsözünde tiyatro ile ilgili görüşlerini açıklamıştır.
Eserleri:
Romanlar:İntibah (İlk edebî roman), Cezmi (İlk tarihî roman)
Eleştiri: Tahrib-i Harabat, Takip: İlk edebî eleştiri. (Ziya Paşa’nın Harabat’ını eleştirmek için yazmıştır), Renan Müdafaanamesi (İlk eleştiri)
Oyunlar: Vatan Yahut Silistre, Celâlettin Harzemşah, Gülnihal, Âkif Bey, Zavallı Çocuk, Kara Belâ.
Tarih alanında ve İslâm diniyle ilgili eserleri: Osmanlı Tarihi, Kanije Kalesi, İslâm Tarihi.

İntibah: Eserin diğer adı ‘Sergüzeşt-i Ali Bey’dir. Aile konusu ele alınan romanda kötü kadınların ihtiras ve entrikalarına kapılarak hem kendilerini, hem başkalarını mahveden gençler anlatılır. Roman kahramanı Ali Bey, Mehpeyker adında kötü bir kadının peşine takılarak tutku derecesinde ona bağlanır. Ali Bey, bu sırada annesi tarafından Dilaşup adında saf ve temiz bir cariye kızla evlendirilir. Dilaşup, Mehpeyker’in çabalarıyla iftiraya uğrar ve satılır. Ali Bey’i öldürmek isteyen Mehpeyker’in bu düşüncesini öğrenen Dilaşup, Ali Bey’i kurtarmak ister, ancak kendisi öldürülür.

Cezmi: Roman, tarihi bir olayı anlatır. 2. Selim zamanında İranlılarla yapılan bir savaşın anlatıldığı romanda, Cezmi vatansever bir askerdir. Eserde Cezmi’nin başından geçen olaylar anlatılır.

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)
Edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat alanlarında eserler vermiştir.
Halkı eğitmek, yetiştirmek amacıyla yazmıştır.
Asıl ilgi alanları, gazetecilik, romancılık ve hikâyeciliktir.
Romanları teknik yönden kusurludur. Romanlarında akışı keserek uzun açıklamalar yapar.
Sade bir dil kullanmıştır.

Eserleri:
Romanları: Hasan Mellâh, Hüseyin Fellâh, Felâtun Bey’le Rakım Efendi, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler...
Çıkardığı gazeteler: Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat
Hikâyeleri: Letaif-i Rivayet (Hikaye türünün ilk örneği sayılır.)

ŞEMSETTİN SAMİ (1850-1904)
Edebiyatımızda ilk yerli roman (Taaşşuk-u Talat ve Fitnat) yazarıdır.
Dil alanındaki eserleri ile tanınır.
Kamus-ı Türkî adlı sözlüğü edebiyat ve dil alanında en önemli eserlerdendir.
Eserleri:
Sözlükler: Kamusul-a’lem (Ansiklopedik sözlük ), Kamus-ı Arabî ve Kamus-ı Fransevî
Çeviri: Robenson Cruose (çeviri roman), Sefiller (Hugo’dan çeviri)

AHMET VEFİK PAŞA (1823-1891)
Milliyetçilik ve Türkçülük fikirlerini savunmuştur.
Tiyatro uyarlamaları ve çevirileri vardır. Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir.
Bursa’da bir tiyatro yaptırmış, burada tercüme ettiği eserleri sahnelettirmiş, halkı tiyatroya alıştırmıştır.
Tarih ve dil alanında önemli eserleri (Lehçe-i Osmani) vardır.
Çeviri:Şecere-i Türk (Çağatayca’dan Osmanlıcaya çeviri)
Sözlük: Lehçe-i Osmanî
Tarih eserleri: Hikmet-i Tarih ve Fezleke-i Tarih-i Osmanî



B. TANZİMAT EDEBİYATI İKİNCİ DÖNEM (1876-1896 arası)
1876-1896 yılları arasında ikinci dönemin tanınmış temsilcileri Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai ve Nabizade Nazım'dır. İkinci dönem edebiyatçıların sanat anlayışları birincilerden farklıdır. İkinci dönemde sanat sanat içindir anlayışıyla eserler verilmiştir. Bunun sebebi bu devirde idarenin daha baskıcı davranmasıdır. Bu dönemde batı edebiyatı örnekleri daha başarılı bir şekilde ortaya konmuştur. Dönemin sanatçıları devlet işleriyle, siyasetle, toplum meseleleriyle değil sadece sanatla ilgilenmişlerdir. Birinci dönem sanatçılarının toplumsal sorunlarla ilgilenmelerine karşın bu dönem sanatçıları kişisel konu ve temaları işlemişlerdir. Bu yüzden dilleri daha ağırdır. Dönemin romanlarında realizmin, şiirinde ise romantizmin etkisi vardır.

DÖNEMİN SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847-1914)
Şiir, roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, edebî bilgiler türlerinde eserler vermiştir.
Şiirlerinde hüznü ve elemi işlemiştir. Oğlu Nejad’ın ölümü; işli, üzüntülü şiirler yazmasında etkili olmuştur.
Ölümü hatırlatan tabiat manzaraları, hüzünlü duygular, romantik güzellikler, solgun güller, kitap yaprakları arasında kurutulmuş çiçekler, küçük kuşlar onun şiirlerinin konularıdır. ‘Zerreden güneşe kadar her şey şiirin konusu olabilir’ görüşüyle yazmıştır.
Şiirde kulak için kafiye görüşünü savunur.
İlk realist roman yazarıdır. Araba Sevdası adlı romanında bilgisizce batıyı taklit eden Bihruz Bey’in ne hallere düştüğü anlatılır.

Eserleri:
Şiirler:
Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebab, Pejmürde, Zemzeme (Önsüzünde edebiyat hakkındaki düşünceleri ve edebî eleştirileri vardır.) (Bu esere Muallim Naci “Demdeme” ile karşılık vermiştir.)
Hikaye:Muhsin Bey, Şemsa
Roman: Araba Sevdası
Komedi: Çok Bilen Çok Yanılır
Tiyatro:Afife Anjelik, Vuslat, Atala
Edebî bilgiler.: Talim-i Edebiyat
Eleştiri:Takdir-i Elhan

SAMİPAŞAZADE SEZAİ (1860-1936)

Batılı tarzda hikâyeleri vardır. “Küçük Şeyler” adlı hikâye kitabı kısa hikaye türünün başarılı örneklerindendir.
“Sergüzeşt” adlı romanıyla romantizmden realizme geçişe katkıda bulunmuştur. Romanda, Dilber adındaki esir kızın, çalıştığı evin oğluyla aralarında doğan mutsuz aşkı ve acı sonu anlatır.
Romantik özellikler taşıyan şiirler de yazmıştır.

Eserleri:
Piyes: Şir
Nesir:“İclâl”de, yeğeni İclâl’in ölümü üzerine yazdığı anılar, mektuplar vardır.

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852-1937)
Şair-i Azam olarak bilinir.
Batı şiirindeki yenilikleri Türk şiirine uyarlayarak Divan şiirini sonlandıran şair olmuştur.
Romantizmin etkisi altında kalmıştır.
Şiirlerinde zengin bir lirizm vardır. Söyleyişteki tezat onun şiirinin önemli özelliklerindendir. Tezatlar şairidir.
Şiirlerinde ve tiyatrolarında tarihî konular önemli bir yer tutar.
Soyut kavramlar, hayat, tabiat, ölüm, insanlık gibi konuları işlemiştir.
Tiyatroları oynanmak için değil okunmak içindir.
Tiyatrolarında insanların yanında ölüler, ruhlar, hayaletler, periler de rol alır.
Tiyatroda egzotik, tarihî, millî ve dinî konuları işlemiştir.
Oyunlarında Shakespeare’in etkileri görülür.
Dram türünde eserler vermiştir.

Eserleri:
Şiirleri: Sahra, Belde, Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Bâlâdan Bir Ses, Garam...
Oyunları: İlk tiyatro eseri Macera-yı Aşk’tır. Tarık, Finten, Eşber, Nesteren, Sardanapal,
İlhan, Hakan, Liberte.

NABİZADE NAZIM (1862-1893)

Realizmin ve natüralizmin temsilcisidir.
Romanlarıyla ve hikayeleriyle tanınmıştır.
Karabibik, edebiyatımızda Anadolu konulu ilk hikâyedir. Köy romanı olarak bilinir. Köy hayatı tam bir realizmle yansıtılmıştır.
Zehra, ilk psikolojik roman örneğidir. Eserde tasvir ve tahliller geniş yer tutar.

Eserleri:
Hikâyeleri: Yadigârlarım, Bir Hatıra, Sevda, Haspa
Romanları:Karabibik, Zehra

MUALLİM NACİ (1850-1893)

Eski şiirin savunucusu ve temsilcisidir.
Eski-yeni edebiyat konusunda Recaizade Mahmut Ekrem ile aralarında tartışmalar olmuştur. Muallim Naci göze hitap eden kafiyeyi savunurken, R.M.Ekrem, ‘kafiye kulak içindir’ görüşünü savunmuştur.
Batılı şiir tarzında başarılı şiirler yazmıştır.
Sade bir dil kullanır.
R.M. Ekrem’in ‘Zemzeme’lerine karşılık ‘Demdeme’leri vardır.

Eserleri:
Şiir kitapları: Ateş-pare, Şerare, Fürûzan, Sümbüle Edebî Bilgiler: Islahat-ı Edebiye